Overweging van Erik Borgman OP, zondag 21 september 2025.
Eerste lezing: Amos 8, 4 – 7
Evangelie: Lucas 16, 1 – 13
Lees of print je de overweging liever als PDF? Die vind je hier.
Hier vind je alle overwegingen.
Verkondiging
1.
Het is en blijft een verwarrende tekst, het evangelie van vandaag. Jezus die ons eerst een bedrieger ten voorbeeld stelt, en ons dan toch maant om betrouwbaar te zijn. Jezus die ons aanzegt dat je niet God kunt dienen en de mammon, dat wil zeggen de geldduivel, de afgod van rijkdom, macht en winstbejag, en ons tegelijkertijd gebiedt betrouwbaar te zijn in wat Hij dan toch weer ‘de vals mammon’ noemt. Het maakt in ieder geval duidelijk dat Gods logica zoals Jezus die vertegenwoordigt echt anders is dan de onze. ‘Mijn plannen zijn niet jullie plannen’, laat God de profeet Jesaja (55,8) zeggen, en jullie wegen zijn niet mijn wegen’ Ook al zijn we er nog zo op uit goed te zijn en het goede te doen. Goed handelen in de zin waarin de Bijbel dat verstaat is niet een soort 2.0 versie van wat onder ons sowieso al gezien wordt als goed. We zongen het niet voor niets: ‘De wijze woorden en het groot vertoon, de goede sier van goede werken […] al wat hoog staat aangeschreven zal Gods woord niet overleven.’
En er wordt een fundamentele keuze van ons gevraagd. Kiezen wij voor de bestaande wereld en de bestaande logica die in Gods ogen de omgekeerde wereld is met een perverse logica, of kiezen wij voor de wereld die God bezig is opnieuw op haar voeten te zetten? Kiezen wij voor dit laatste, dan moeten we ons voorbereiden op de nodige verwarring, want we zijn zelf deel van die verkeerde en omgekeerde wereld.
2.
Direct vóór het evangelie dat we zojuist hoorde, staat bij de evangelist Lucas de parabel van de verloren zoon. Volgens deze parabel onthaalt een vader zijn jongste zoon feestelijk nadat die eerder zijn deel van de erfenis heeft opeist, is weggegaan, en vervolgens zijn hele erfenis erdoorheen heeft gejaagd. Als hij met hangende pootjes terugkomt. haalt zijn vader alles uit de kast om zijn kind een groots welkom te bereiden.
Dit verwart de oudste zoon in hoge mate. Hij heeft het gevoel dat zijn broer beloond wordt voor zijn wangedrag terwijl hij, die altijd heeft gedaan wat er van hem werd verwacht, daarvoor nooit ook maar enige beloning heeft gekregen. Maar het gaat helemaal niet om belonen, antwoordt zijn vader. Ik vier feest uit blijdschap dat ik mijn kind weer terug heb. ‘Hij was dood en is weer levend, hij was verloren en is weer teruggevonden’ (Lc. 15,32), dat is toch gewelding. Als je werkelijk wil doen wat ik hoop dat je zult doen, wees dan met mij blij, vier dan met mij feest omdat het ook jouw feestje is. Je hebt je broer terug!
3.
Geen van de zoons hoeft de liefde van zijn vader te verdienen, geen van zijn kinderen hoeft voor hem schatten op te leveren. Zij zijn zelf zijn schatten. Als Jezus ons waarschuwt vooral niet de mammon te dienen, dan bedoelt Hij denk ik dat we zo zouden moeten kijken. We zouden elkaar, we zouden Gods schepselen en Gods schepping niet moeten beoordelen naar wat zij opbrengen, maar van ze moeten houden om wat zij zelf zijn, omdat ze er zijn. Daar zou ook de organisatie van onze samenleving op gericht moeten zijn.
Dat staat nogal haaks op de manier waarop wij onze samenleving hebben vormgegeven. Laten we eerlijk zijn, wat de profeet Amos aanklaagt, is bij ons werkelijkheid. Alles is gericht op winst en het vergroten ervan. We jagen elkaar op om alle tijd zoveel mogelijk tot productieve tijd te maken, winstgevende tijd. Mensen worden gewaardeerd naar wat zij opbrengen en wat zij kosten en zelfs onze aandacht is door de socialmedia-bedrijven tot koopwaar gemaakt. Mensen worden er op allerlei manieren het slachtoffer van. Zij worden als overbodig gezien als ze niets meer opleveren en velen voelen zich vervolgens ook minderwaardig omdat ze ook zelf denken niet meer bij te dragen. Doordat alles gericht is op veroveren van rijkdom wordt ons samenleven steeds meer getekend door tegenstellingen, onderlinge rivaliteit, geweld. Voor vrijwel niemand van ons is dat de samenleving waarin wij willen leven, waarin wij onze kinderen en kleinkinderen willen laten opgroeien. Maar onze pijn en onze teleurstelling leidt alleen maar tot grotere tegenstellingen, tot meer rivaliteit, tot meer geweld.
4.
In dit verband vind ik de rentmeester in de parabel van Jezus eigenlijk wel een verademing. Hij doet wat je misschien nog wel bedenkt, maar onmiddellijk weer verwerpt. Dat lukt toch niet, daar kom je nooit mee weg. Hij waagt het erop. Dat is wat Jezus in hem waardeert. Jezus stelt hem niet ten voorbeeld omdat hij knoeit met de boekhouding, maar omdat niet de boekhouding hem heilig is, en hij oog heeft voor de gevolgen van de manier van boekhouden.
Hoe vaak zijn wij niet zozeer bevangen geraakt door wat gebruikelijk is geworden, dat we werkelijk denken dat de dingen niet anders kunnen gaan dan ze nu gaan? Nu oorlog weer een dreiging is in onze streken, zou er nu werkelijk niets anders te bedenken zijn dan als de gesmeerde bliksem nieuwe wapens kopen, zodat we in de oorlog mee kunnen doen – een oorlog die we niet willen en waar we terecht bang voor zijn. Zijn er nu echt geen manieren om vrede te bevorderen, stabiliteit te vergroten voor alle partijen, elkaar tot bondgenoten te maken, tot vrienden misschien zelfs? Zijn we niet te snel gaan geloven dat de kloven die zich op allerlei gebied tussen ons openen principieel onoverbrugbaar zijn? ‘En de heer prees de oneerlijke rentmeester omdat hij slim had gehandeld’, zegt Jezus. ‘De kinderen van deze wereld gaan immers slimmer met elkaar om dan de kinderen van het licht’ (Lc. 16,8). Laten we bidden dat God ons iets van deze slimheid geeft, want die hebben we broodnodig.
5.
Het motto van de vredesweek die dit weekend begint, luidt: ‘Niets doen is geen optie’. Hoezeer ik ook het verlangen deel iets voor de vrede te doen, ik vind dit eerlijk gezegd een nogal onhandige leus. Voor je het weet gaan we iets doen om vooral maar niet niets te doen, iets dat ons het gevoel geeft dat wij in ieder geval onze plicht hebben gedaan, dat het aan ons niet ligt dat er niets gebeurt. Dan gaat het om ons en niet langer om de vrede. Misschien hebben we wel eerst nog wat meer voorwerk te doen. Misschien is het wel onze eerste taak dat we opnieuw aan de mogelijkheid van vrede leren geloven.
Afgelopen week mocht ik spreken bij de presentatie van de Nederlandse vertaling van een boek van Andrea Riccardi, Riccardi is de oprichter van de Sant’Egidiobeweging, een katholieke lekenbeweging die begon in Rome, maar inmiddels over de hele wereld verspreid is. Sant’Egidio heeft als pijlers de drieslag pace, poveri en pregheria, vrede, de armen en het gebed. Het boek van Riccardi heet Kiezen voor vrede en maakt duidelijk dat deze keuze voor vrede, die volgens Andrea Riccardi een Bijbelse keuze is, de basis moet zijn voor het werken aan vrede. We moeten allereerst weer gaan geloven – en leren om te blijven geloven, ook al lijkt de logica van oorlog ijzersterk en voorbestemd jaren te duren – we moeten allereerst met een standvastig geloof geloven dat vrede mogelijk is.
6.
‘De geschiedenis is geen chaos waarin mensen en volkeren in de steek worden gelaten’, schrijft Riccardi. Geloven wij dat? ‘God laat de Oekraïners niet aan de oorlog over en Rusland niet aan de logica van de oorlog. Dat doet God met geen enkel volk ter wereld.’ Noch met de Joden dus, noch met de Palestijnen en hij speelt ze al helemaal niet tegen elkaar uit. Geloven wij dat echt? Omdat te geloven en te blijven geloven is gebed nodig: roepen en klagen, smeken en eisen – tegen alle cynisme in, inclusief dat in onszelf. Dat is niet niets doen – het stemmetje dat dat zegt is het stemmetje van het cynisme. Op deze manier verbinden wij ons met onze Vader die in het verborgene is, met onze God, in wie geen geweld is.
Jezus zegt in het evangelie van vandaag: ‘Maak vrienden met behulp van de valse mammon, opdat jullie in de eeuwige tenten worden opgenomen wanneer de mammon er niet meer is’ (Lc. 26.9). Met andere woorden: zet alles wat je hebt daarop in. Op de verbinding met onze God, die in het verborgen de wereld draagt en haar toekomst geeft. Op de vriendschap met Jezus, die onze vrede is omdat Hij elke kloof en elke tegenstelling heeft overbrugt en altijd verbonden is met onze vrienden en onze vijanden. Op de gemeenschap met de Heilige Geest die als liefde alles omvat en doordringt en doet hunkeren naar verbondenheid.
Iets hiervan wordt hier in Zwolle al gerealiseerd in het interkerkelijke verband Amor Mundi, uitdrukking van liefde voor de wereld in het spoor van Gods liefde voor onze wereld. Laten we ons in deze Geest inspannen om met de vindingrijkheid van de onrechtvaardige rentmeester manieren te vinden om ons geld en ons bezit tot bronnen van hoop te maken, stapstenen op weg naar vriendschap, naar vrede, naar waarachtige toekomst.
