Overweging van Josephine van Pampus in de viering op de 31e zondag door het jaar (A), 5 november 2023.
Lezingen: Genesis 1,26-31 en Matteüs 23,1-12
Lees of print je de overweging liever als PDF? Die vind je hier.
Hier vind je andere overwegingen (en hier de overwegingen tot april 2023).
Facebook. Tussen alle berichtjes van vrienden plopt al een tijdje een reclame op van een mooi vrolijk vest. Niet dat ik het nodig heb, maar leuk is het wel en niet zo duur. Na de bestelling en de betaling, zo’n dikke halve maand geleden, blijft het stil. De reviews op facebook, die ik net iets te laat lees, beloven niet veel goeds. “Wel betaald, nooit gekregen”, is een opmerking die ik meerdere malen zie. En dan kijk ik toch maar eens op de trackingslist om mijn bestelling te volgen.
En ik schrik me dood.
Of het klopt, weet ik niet, maar het vest zou uit Guangzhou komen, vervolgens naar Shenzhen zijn verstuurd, dan Airport China, aankomst in Airport Local country, Nederland dus, Rozenburg, met als laatste punt een Local Carrier. Dat het daar vermoedelijk zal blijven neem ik als mijn verlies, maar het wijst me genadeloos op de vraag wat we toch aan het doen zijn op deze aarde. Waarom koop ik een vest dat 11.338 kilometer verderop is gemaakt? En vandaaruit naar Nederland moet komen?
Globalisering lijkt zo mooi. En wat is het fijn voor onze portemonnee dat ze ergens anders dingen goedkoper kunnen maken. Maar ten koste van wat gaat dat eigenlijk?
Duurzaamheid is gedoe.
Het is gedoe om te checken waar iets vandaan komt. Het is gedoe om je appels in een eigen zakje af te wegen. Het is gedoe om je regenpak aan te trekken, en het is gedoe om na te denken over een kerstdiner waarvan alle ingrediënten gewoon uit Nederland komen. Gedoe om je gebruikte koffiecups van Nespresso terug te brengen voor recycling, of beter nog: gewoon echte koffie te gebruiken. Duurzaamheid is ongemakkelijk gedoe.
Zo’n film van David Guggenheim en Al Gore, An Unconvenient Truth, de strijd van Greta Thunberg, Extinction Rebellion, zonnepanelen, een warmtepomp, elektrisch rijden… het is gedoe. Maar als je ooit The Earth Song van Michael Jackson hebt gehoord, en vooral de videoclip hebt gezien, dan vergeet je de indringendheid van zijn lied niet meer.
What about us? Zingt hij. What about us?
Hoe zit dat met jou? Jij mens, jij bent aangesteld over deze schepping van God.
Wanneer wij de woorden van de Eeuwige serieus nemen, dan moet het gedoe gedaan worden. Met alle schoonheid van het geschapene volgt de opdracht aan de mens: te heersen over de vissen, de vogels, de dieren, de aarde. Heersen. Niet overheersen. Heerser te zijn voor die aarde zoals de Heer dat voor ons is. Zorgzaam en behoedzaam, en ingrijpen wanneer het niet goed gaat. Heersen: zien waar de wereld een verkeerde kant op gaat, en dán handelen in de geest van de Heer. Die alles geschapen heeft en toen zei: het is goed.
Maar als wij zonder openheid, zonder ontvankelijkheid, niet meer naar de natuur kunnen kijken, ons milieu niet meer zien… Als wij in de woorden van Sint Franciscus, niet meer de taal spreken van broederschap en schoonheid in onze relatie met de wereld, dan zullen onze gedragingen zijn als die van een overheerser, van een consument of van een pure uitbuiter van de natuurlijke bronnen, die niet in staat is paal en perk te stellen aan zijn directe belangen.
En dan worden we ook overheerser over de armen. Omdat kwaliteit van leven voor het merendeel van de wereldbevolking onbereikbaar is. Wie geld heeft kan zich beschermen. Daarmee klopt zo’n reclame van het Rode Kruis ook domweg gewoon niet.
‘Het maakt een overstroming niet uit waar je woont’ zegt de reclame. Maar als jij geld hebt, dan heb je de kans om je huis steviger en veiliger te bouwen waardoor je wel degelijk minder kwetsbaar bent voor gevolgen van de opwarming van de aarde…
Duurzaam is altijd relationeel. De aarde beheersen, een aarde die níet van ons is, is verantwoordelijkheid nemen, en beseffen dat het gaat om universele solidariteit met wie leeft in armoede en zorg.
Maar, om met de woorden van Jezus te spreken: ‘Jullie moeten je niet rabbi laten noemen, want jullie hebben maar één meester, en jullie zijn elkaars broeders en zusters. En noem niemand op aarde vader, want jullie hebben maar één vader, de Vader in de hemel. Laat je ook niet leraar noemen, want jullie hebben maar één leraar, de messias’.
Soms zou je denken, misschien zelfs wel wensen: grijpt God nog wel eens in? Doe eens iets God. Want het gaat niet goed. In natuurrampen, branden, overstromingen of weer een aardbeving, nu in Nepal. Sommige mensen denken dát als een ingrijpen van God.
Maar Zijn kant is niet te denken. Zijn kant niet. Maar onze kant wél. Het is aan ons wat wij met het God-gegevene aanvatten.
In mijn boekenkast staat een werk van Gerrit Manenschijn – nog veel eerder geschreven dan Michael Jackson zong. Afgezien van de inhoud over een christelijke milieu-ethiek, heeft het een titel die je niet snel vergeet: Geplunderde aarde, getergde hemel, dat ook het thema is van vandaag. En ik denk dat het om dit soort dingen gaat.
Hoe zeer kun je de hemel tergen? En wie of wat térg je dan eigenlijk?
We hebben de wijngaard van God – zijn schepping – in handen gekregen – niet als een ‘compleet af’ project waar we mee kunnen doen wat ons goed lijkt. Het wás namelijk goed. En daarin zijn wij aangesteld als verantwoordelijke, als antwoordelijke mensen op wat ons gegeven is. Met het plunderen van de aarde plunderen we onszelf. Onze toekomst. En de toekomst van God. In feite wordt zo een streep gezet door zijn verhaal van bevrijding.
Het gaat om een grondhouding van verantwoordelijkheid – van het intense verlangen om je blijvend te willen verbinden met een bevrijdende God die jou én je medemens toekomst wil geven. Anders gezegd: het intense besef dat wij elkaar toebehoren met een gedeelde toekomst, vanuit een gemeenschappelijk oorsprong die wij allemaal hebben: mens te zijn van de schepping. En dat zal ons de vrede geven, en de vreugde omwille van het gedoe dat moet worden gedaan.
Of, zoals Paus Franciscus het zegt in zijn Encycliek Laudato Si: Men moet niet denken dat deze krachtsinspanningen de wereld niet zullen veranderen. Van deze handelingen gaat in de maatschappij een weldadigheid uit die meer vruchten voortbrengt dan men kan constateren. Want zij brengen binnen de schoot van deze aarde een beweging tot stand die steeds meer de neiging heeft zich, soms onzichtbaar, uit te breiden.
En dat bereikbare visioen is wat mij betreft alle gedoe waard!
Amen
Jeroen Bosch, linkerpaneel (paradijs) van het drieluik De Tuin der Lusten, 1480-1490.