Zijn weg naar vrijheid

Overweging van Jozef Essing OP op Witte Donderdag, 6 april 2023. Lees of print je de overweging liever als PDF? Die vind je hier. Andere overwegingen vind je op de pagina 'inspiratie'. Overwegingen van vóór april 2023 vind je hier

Lezingen: Exodus 12,1-8.11-14, 1 Korintiërs 11,23-26, Johannes 13,1-15, Lucas 22,32-34.37.39-40

Zijn weg naar vrijheid

Komende bevrijdingsdag bezoekt onze regering de stad Zwolle. In het centrum van de aandacht zal op die dag staan: ‘Wat is vrijheid?’

Ja, wat is vrijheid?

De oudsten denken aan de bevrijding in 1945, de verdrijving van de nazi’s, velen onder ons aan de strijd van het Oekraïense volk tegen zijn agressor, en gedetineerden denken aan de dag van hun vrijlating.

Wat al die verschillende gedachten verbindt is: Bevrijd worden uit een onderdrukking waarin een ander je gevangen houdt. Maar een gevangene schreef: “Ook als je niet gedetineerd bent, kun je gevangen zitten in je angst of waanidee, in je doen en laten, in je ingesleten spoor.”

Denk maar aan de wereldwijde klimaatcrisis. Durven politici 'nee' te zeggen tegen het systeem van ‘steeds meer’, of overheerst de angst aanhang te verliezen? Aanbieders van ‘wat kan ik zelf bijdragen?’ zijn schaars. Je ziet vooral hoe de ene groep naar de ander wijst - jullie moeten minderen. Zo zit ieder opgesloten in zijn cocon, bang eigen zekerheden te verliezen.

Je kunt gevangen zitten in je wrok; pijn uit het verleden heeft je zo te pakken dat je niets goeds kunt zien in de ander, hem zelfs helemaal niet kunt zien. Je zit opgesloten in een bunker.

Het gaat erom innerlijk vrij te zijn. Daarover heeft Jezus het op die avond dat Hij, voor het laatst, met de zijnen samen is om bevrijdingsfeest te vieren - ze staan stil bij de uittocht uit de slavernij.

En wat doet hij: hij wast de voeten van zijn leerlingen. Omdat het zo hoort? Nee het is tegen iedere gedragscode. Omdat hij geroerd is door hun trouw? Nee, ze zullen hem in de steek laten. Omdat hij vergat wie hij zelf is? Nee, hij weet heel goed dat hij de meester is.

Hij laat zich niet van buitenaf bepalen. Hij handelt van binnen uit. Vanuit een sterk eigen bewustzijn, een eigen spiritualiteit: een diep verlangen dat in iedere mens het ijs breekt en het lente wordt. Dat is hem zoveel waard, dat hij er alles voor over heeft wat in hem is. Vanuit die instelling zet hij de gebruikelijke  gang van zaken op zijn kop: waar meerderen onderhorigen gebruiken als voetsteun, wil deze meester de voeten koesteren van anderen, zodat ze weer monter kunnen staan.

Hier is de vrijheid van de liefde die uitbreekt uit zelfbehoud, waardoor je van harde korst tot een vloeiende stroom wordt, zoals bloed stroomt en overal in het lichaam leven brengt, zoals een graankorrel in de aarde openbreekt en uitkiemt.

Het is: je eigen ongenaakbaarheid verliezen en je wagen aan de ander.

Wat hier gebeurt kan alleen begrepen worden door je te verplaatsen in de trouw waarmee geliefden er voor elkaar zijn en uit zichzelf treden in tijden dat het goed gaat én op dagen dat het tegenzit.

Wie zou durven beweren dat hij die volstrekte vrijheid in huis heeft?

En toch: alleen vanuit zulke vrijheid is echte vrede mogelijk tussen mensen. Niet voor niets zegt onze meester: “Ik ben de weg, naar het echte leven. Zonder mij kunt ge niets, sterft ge af. Ik ben de wijnstok, gij de ranken.” Hij staat in het centrum van ons geloof. Alleen in verbinding met Hem kunnen wij komen tot ware vrijheid en vrede, in onszelf en onder elkaar. Door Hem tot ons te nemen , zijn lichaam gebroken en zijn bloed vergoten, nemen we zijn instelling in ons op, zoals met het eten van het paaslam de bevrijding begon voor het slavenvolk in Egypte.

Betekent dat “Jezus redt, Jezus redt, wij mensen aan de kant gezet”?

Neen, hij maakt het ons juist mogelijk om onszelf te zijn - dat ik het ben die handel, niet de macht van angst of gewoonte.

Op mijn kamer heb ik een afbeelding van Jezus naast een leerling. Schouder aan schouder slaat hij een arm om die leerling, schuift hem vooruit: ‘Ik sta naast je. Ik geef je mijn steun, ik leen je mijn kracht.’ En wie zou zich te groot vinden voor dit aanbod?

Destijds vond Etty Hillesum de liefde die uit God komt, een wil om er te zijn zó sterk dat zij vrijwillig naar het concentratiekamp ging, - wetend wat haar te wachten stond -, om een steun te zijn voor andere vrouwen die wanhopig huilden in de nacht. Zo wordt de angst om zelfverlies gekeerd in het geven van zichzelf.

Onze viering van het laatste samenzijn van Jezus met de zijnen is geen rusten maar eerder ont-rustend: deelname aan Gods bevrijdend handelen.

                            Het hoogste woord daalt uit het licht

                            Het geeft zich over aan de nacht,

                            en zo wordt Gods werk volbracht

 


Meister des Hausbuches, Christus wast de voeten van de leerlingen, 1475