Overweging van Jozef Essing OP, zondag 14 september 2025.
Eerste lezing: Numeri, 21 4b - 9
Evangelie: Johannes 3, 13 – 17
Lees of print je de overweging liever als PDF? Die vind je hier.
Hier vind je alle overwegingen.
Verkondiging
Kent u dat ook: ogenblikken van machteloze woede tijdens het journaal bij het zien van niets ontziend geweld tegen weerloze burgers aangestuurd door dictators voor wie mensenlevens niet tellen. Ik moet bekennen dat er dan beelden van wraak door mijn hoofd spelen die lijken op een ouderwets hellevuur en dat ik kwaad wordt op God: Waarom laat Je dit gebeuren? Het enige dat mij dan tot bedaren brengt is (blijf aan de lijn en hang niet op) : kijken naar het kruisbeeld.
Hoezo? Is juist het kruis niet verworden tot symbool van machtsvertoon? Denk aan de aanvallen vanuit West-Europa onder de naam ‘kruistochten’. Ook is het feest van vandaag vaak gekoppeld aan een oorlogsvisioen - Keizer Constantijn, op het punt een veldslag aan te gaan met een rivaal ziet aan de hemel een kruis met daaromheen de woorden: “In dit teken zul je overwinnen!” En wat gebeurde er na de overwinning? Het kruis werd teken van de dominantie van christendom en kerk.
Het valt niet te ontkennen: de titel van het feest – ‘kruis-verheffing’ - kan ons op het verkeerde been zetten: het kruis als krijgsbanier. Daarom is het belangrijk wat de lezingen van vandaag hierover melden. Zij hebben het over opheffen, maar dan niet als triomfteken, maar eerder als (op z’n Duits) Mahnmal, een teken om naar te kijken, een teken dat te denken geeft.
Lezing 1 vertelt dat Gods volk het niet langer uithoudt in de woestijn Het gaat morren en zegt het vertrouwen in de leiders op. Dan verschijnen giftige slangen; er vallen doden. Eigen schuld: zij waren zichzelf aan het vergiftigen door te ‘kankeren’ – een woekering die dodelijk is voor het samen optrekken met elkaar. Door op Gods aanwijzing een slang aan een paal omhoog te heffen, laat Mozes de mensen kijken naar het gif dat zij zichzelf toedienden. Zo krijgen zij een kans tot ommekeer, om weer in vertrouwen op te zien.
In deze lijn geeft ook kijken naar het kruis (evangelielezing) te denken; het maant ons: Zie wat jullie mensen aanrichten. Jezus is hier de representant van al die mensen die worden opgeofferd, - te denken aan tirannen voor wie mensenlevens niet tellen, of aan een maatschappij die van het een godheid maakt waarvoor alle anderen opzij moeten en geen ruimte krijgen. Hij neemt het voor op voor die mensen die er niet mogen zijn, zoals Hij deed tegenover de geestelijke machthebbers in die tijd, ongeacht de gevolgen voor hemzelf: afwijzing, uitstoting, liquidatie.
Dit geeft te denken: in Jezus toont zich een God die meelijdt. Dat is een andere God dan wij zouden willen. Niet een God die optreedt en desnoods ferme klappen uitdeelt; maar iemand die klappen kríjgt. Het kruis slaat ons beeld stuk van God als gewapende interventiemacht die kwaadwillenden op afstand houdt en geweld keert met harde hand Hier verschijnt een andere macht: een macht die contact zoekt, verbinding.
De Mensenzoon moet hooggeheven worden,
zoals Mozes in de woestijn de slang omhooggeheven heeft,
opdat iedereen die gelooft, in Hem eeuwig leven heeft.
Want God had de wereld zo lief dat Hij zijn enige Zoon heeft gegeven,
opdat ieder die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.
Waarin schuilt de kracht die de wereld verandert? Dat is de vraag die het feest van vandaag aan de orde stelt. En het antwoord is - leuk of niet - : die van Jezus aan het kruis. Hij rekent daar af met onze neiging om bij problemen met de ander je eigen macht door te drukken in een strijd van of-jij-of-ik. De evangelist Johannes noemt Hem niet voor niets lam van God. Kwetsbaarheid staat hier voorop; niet de geduchtheid van een leeuw Hij wint niet door zelfhandhaving maar door afstand te doen van zichzelf Hij heeft zich ontledigd van imponerende macht en daardoor ontving Hij de kracht die de wereld verandert zoals we met woorden van Paulus zullen uitspreken in de geloofsbelijdenis. Jezus geeft zichzelf uit handen - ‘het gaat niet om mij’ - ; Hij vertrouwt zich toe aan een alomvattende liefde die Hij ‘mijn Vader’ noemt Hij geeft zijn leven af aan Hem en neemt zijn leven nieuw aan uit diens hand, om het delen met wie met Hem meegaan in vertrouwen.
Kracht die afstand doet van macht verandert de wereld. Zo houdt het kruis voor. Is dat niet te hoog gegrepen in onze gewelddadige wereld? Dezer dagen werd ik geattendeerd op het dagboek van Dag Hammerskjöld, de eerste secretaris generaal van de Verenigde Naties Hij voelde zich als vredestichter vermalen tussen volken in oorlog, eenzaam onder de opdracht die op hem drukte. En dan schrijft hij in zijn dagboek:
Ik weet niet wie of wat mij de vraag stelde of wanneer. Maar eens zei ik ‘Ja’ ... Schrei, maar klaag niet. Niet jij koos de weg; de weg koos jou; wees dankbaar Zelfverwezenlijking vinden wij in zelfovergave...
Hammerskjöld ervaart een drang, een bewogen zijn, groter dan waardoor je van mens die wil grijpen verandert in een gegrepene. Waardoor? Hoe moet je dit noemen? Iets, iemand, een kracht, God? Het heeft te maken met verbinding, wegvallen van muren, met liefde die anderen niet afweert maar insluit Het is een kracht - zo werd hij gewaar - die je leven draagt en vol maakt.
Zo neemt kijken naar het kruis je onmacht niet weg, maar helpt je om met Jezus Messias je onmachtige bewogenheid in Gods hand te leggen en kracht te ontvangen om zelfs in uitzichtloze situaties mensen nabij te blijven.
